Mixail Lermontovun
Azərbaycan sərgüzəştləri
Qusarda 177
il əvvəl rus şair Lermontovun yaşadığı ev var, qarşısında da şairin
baralyefi... Hamı oranı Lermontovun ev muzeyi sayır. Təəssüf ki, həmin evhələ də
şəxsidir. Qonşulara görə 30 il əvvəl yağışlı bir gündə inşa olunmuş xatirə
barelyefindən başqabu küçədə Lermontovu nişan verə biləcək heçnə yoxdur. Qafqazda
sürgün həyatı yaşadığı müddətdə Azərbaycanla bağlı üç poema, üç şeir yazan
şairin hazırda Qusarda nə ev muzeyi var, nə adını daşıyacaq küçə, nə də başqa
bir zad...
Hərbçi
olmasına baxmayaraq zamanının həqiqətlərini bağıran Lermontov Qafqaza “Şairinin
ölümü” şeirinə görə sürgün edilib. Puşkinin ölümünə yazılan həmin əsər 20 il
sonra dərc olunmasına baxmayaraqəlyazma şəklində bütün ölkəyə yayılır. Qəribə
tale yaşayan Mixail Yureviçin sürgün həyatı da fərqli olur; Lermontov o zaman itaətsizlik
ocağı olan Qafqaza cərimə batalyonunda, Quba üsyanını yatırmaq üçün - yəni ölmək üçün göndərilib. Lermontov şairliyinə görə sürgün edilir, amma
hərbçi kimi. Sürgün həyatını da şair kimi yaşayır. O, Qafqaza çatanda Hacı Məhəmmdəin
başçılıq etdiyi Quba üsyanı demək olar ki, yatırılmışdı.
Dünyanın ən
nakam şairlərindən olan Lermontov Qusarda yaşadığı qısa müdət ərzində üç poema,
üç şeirə “hamilə qalır”. Çiləgirli riyaziyyatçı, alim Hacı Əli Əfəndi ilə tanış
olur, Ləzgi Əhməddən “Aşıq Qərib” dastanını dinləyir. “Aşıq Qərib”, “Qaçaq
Hacı”, “Qaçaq İsmayıl bəy” poemalarını, “Xəncər”, “Ayrılıq”, “Gənc ləzgi” şeirlərini
qələmə alır. Üzərində daşıdığı zadəgan titulunu, hərbçi buxovunu yırtmağı
bacaran şair Qusarda yerli insanlarla yaxınlıq edir. Bu məqam şairin “Molodoy
Lezginets” (Gənc ləzgi) şeirində səmimi hiss lunur. “Xəncər” şeirində isə şair
ləzgi qızı qaragözlü Zöhrənin prototipini yaradır.
Lermontov
Qusarda 1837-ci ilin payızında, o zaman “Zabitlər küçəsi” adlanan küçədə hərbi
həkim Marşevin evində yaşayıb. Həmin küçə indi Fəxrəddin Musayevin adını
daşıyır. Bütün ədəbi və sənədli mətnlərdə Lermontovun yaşadığı bu ev şairin ev
muzeyi kimi təqdim olunur. Elə qonşularla söhbətim zamanı da onlardan “şairin
evi” ifadəsini eşidib sevindim. Sonra dedilər ki, söhbət şair Lermontovdan yox,
keçmiş Mənzil Komunal Təsərrüfatı Naziri Şair Həsənovdan gedir.
Hazırda qapısı
qıfıllı olan mənzildə adam gözə dəyməsə dəyay mövsümündə evdə yaşayış olur. Qusar
Rayon Mədəniyyət və Turizm Şöbəsinin müdiri David İbrahimxəlilov bu mənzilin
Lermantovun ev muzeyinə çevirmək planının mövcud olmadığını deyir. Səbəb kimi şairə
məxsus əşyaların kifayət qədər olmadığını və mövcud əşyaların hamısının Qusar
Tarix Diyarşünaslıq Muzeyində qorunduğunu bildirir. Qeyd olunan muzeyin
direktoru Xatirə Nağıbəyova muzeydə
saxlanılan əyşaların Lermantova məxsus qələm (pero), qələmdan, mürəkkəb qabı, şairin
gipsdən hazırlanmış XX əsrə aid barelyefi və digər azsaylı aksesuarlardan ibarət
olduğunu deyir. Ancaq Xatirə xanımın sözlərinə görə Qusar sakini Robert Səmədov
adlı bir şəxsdə Lermontova aid daha bir neçə əşya olubmuş. Sözügedən şəxs hətta
bu əşyalar arasında şairin çarpayısının, kitablarının və digər çoxsaylı ləvazimatlarının
da olduğunu bildirib. Ancaq əşyaların muzeyə təhvil verilməsi məsələsi qeyri müəyyən
səbəblərdən alınmayıb. Dahi şairin Qusarda qalmış izlərini aşkarlamaq üçün
Robert Səmədovu axtardıq. Axtarış təəssüflü sonluqla bitdi: o, bir neçə ay əvvəl
dünyasını dəyişib...
Yəqin ki, əlaqədar
qurumlar həmin əşyaları bir yerə toplayıb, şairin Azərbaycanla bağlı xatirələrini,
əsərlərini komplektləşdirib yaşadığı evdə muzey yarada bilər. Axı bu gün
dünyada Lermontov kimi məşhur insanların sadəcə əyilib su içdiyi bulaqda belə
abidə tikilir, muzey yaradılır. Lermontov isə sanki bizi düşünüb, Azərbaycanda
olduğu qısa müddət ərzində 6 əsər yaratmaqla yanaşı, kifayət qədər əşyasını da
xatirə kimi burada saxlayıb.
Nakamlıq
Lermontovun təkcə alnına deyil, xatirəsinə da yazılıb: şairinin doğumunun 100
illik yubileyinə I dünya müharibəsi, ölümünün 100 illiyinə isə II dünya müharibəsi
təsadüf edib. Bu günədək şairinin heç bir yubileyi təntənə ilə qeyd olunmayıb. 2014-cü
ildə Lermontovun anadan olmasından 200 il keçir. Ümid edək ki, tarixin
Lermontov üçün tutduğu “nakamlıq orucu” heç olmasa bu il pozulacaq.
