Sərdar Amin

-Ata, 20% torpaq nə qədərdir, bizim kənd boyda olar?

5 нояб. 2021 г.

Anamı ağlatdığım gün

 Xatirələrimi, fərdi əhvalatlarımı matah bir şey imiş kimi sizə təqdim edib göz yaşı, mərhəmət ummaqdan həmişə uzaq olmuşam. İlk dərs günümü sizinlə bölüşməyim də bu istəkdən xeyli iraqdır.


Ancaq həmin günə qayıtsaq, düşünürəm, bu günün ictimai problemlərindən birini fərqli baxışla seyr edə bilərik.


Atam ayrı rayonda dərs deyirdi, pul o qədər dəyişirdi ki, bəzən maaşına bir kisə un ala bilmirdi.


1994-cü il, sentyabrın 1-i...


Anamla kənddə qarğıdalı ləklərindən alaq təmizləyirdik. Gün doğurdu. Bu vaxt ağ-qara geyinmiş bir dəstə uşağın məktəbə getdiyini gördüm. Bərkdən nəsə danışa-danışa tərəvəzimizin yanından keçən torpaq yolla şütüyürdülər. Atamgil yaşımı məndən gizləsələr də, özüm nəsə hiss eləyirdim.


Qarğıdalıların arasında üzü o yana əyilib alaq eləyən anamdan soruşdum:


- Mən niyə məktəbə getmirəm?


Anamdan səs çıxmadığını görüb təkrar-təkrar eyni sualı verdim. Anam susurdu...


Sonra qarğıdalılardan birini əyib anamın belinə vurdum:


- Mama, niyə getmirəm?


Axırda bezib qabağına keçdim. Üzünü yana çevirsə də, gördüm... Ağlayırdı.


Onda anladım ki, burda nəsə baş verir və bu baş verən hər nədirsə, mənim anlayacağım bir şey deyil. Əllərimi cibimə qoyub uzaqlaşdım...


Məktəbə 7 gün sonra getdim. Bibim iki dəftər verdi, atam yekə kişi ketaları gətirdi... İki dəftəri də bacımdan qalma yekə rezin çantaya atıb yola çıxdım.


Anam demişdi ki, o sarısaçlı qız da səninlə yaşıddı, hara getsə, arxasınca düş, hansı sinfə girsə, sən də gir. Müəllimə de ki, oxumağa gəlmişəm.


7 gündən sonra yarı-köhnə, yarı-təzə paltarım düzəlmişdi. Kitablarım, qələmim, karandaşlarım yox idi, ancaq əl-ələ verdik, oxuduq...


Hər il əlaçı oldum. Məktəbi bitirəndə ən çox balı da mən yığdım.


Bütün bunlar travmadırmı?


Bəli!


Ancaq bizi var edən də elə həmin travmalar və o travmalarla davranışımız deyilmi?


Mən pişik balası kimi həmin travmalarla oynaya-oynaya böyüdüm.


Bu gün məni məktəbə apara bilməyən anamı da, dərsə 7 gün gecikməyimə səbəb olan atamın da məcburiyyətlərini başa düşürəm. Ağır da olsa, o daşları hamısını yerinə oturtmuşam.


Xatirələr insanın enerji batareyalarıdır. Bir ömür onların gücüylə addımlayırıq. Hərdən həmin günləri gövşəyib gülümsəyirik, duyğulanırıq. Həmin travmalar mənim atom enerjimdi.


Travmalarını bəhanə edib rahatlığına qaçan, sızlayan insanlara həmişə tənbəl kimi baxmışam. Hər kəs travmaları boydadır. Bizim yetişməyimizin, insanlığımızın, şəxsiyyətimizin göstəricisi elə başımıza gələn ağır hadisələrlə, faciələrlə davranışlarımızdır.


“Biz böyük adamlarıq, azman kişilərin çiyinlərində”.


Mənim atam böyük kişidir!


Onunla həmişə fəxr etmişəm. Elə ilk dərs günündən bu yana atadan ummaq, keçmişə görə göz yaşı tökmək yox, özümü aşmağa çalışmışam.


Bu gün qızım Asiyanı 1-ci sinfə apardım...


Gülürdü...


Qırmızı qalstuk, qırmızı ayaqqabı...


Cərgədə ikinci durmuşdu.


Həm də tərsinə, bizə baxırdı.


Çox keçmədi, müəllimi gəlib onu üzü qabağa döndərdi.


Ondan sonra daha geri baxmadı.

25 февр. 2021 г.

Kiçik xalqlar üçün uydurulmuş düşmən oyunu - Qonşu ilə tapança-tapança


Xeyir və şər əzəli rəqiblərdir və bu ikilinin paralel addımlaması bəşəriyyəti inkişafa aparan ən ümdə mübarizədir. Əksər dini təlimlər də məhz bu mübarizənin üzərində bərqərardır. 

İnsan özünə düşmən, rəqib, yaxud da bir əks qütb tapanda yaşamı rənglənir. Sevgisini dosta, nifrətini həmin şəxsə, qütbə püskürərək içini boşaldır. 

Nifrət, qəzəb, acı qütbü tapılmayanda insanda yaranan neqativ potensial onu qaraldır. Hə, sözsüz ki, irfan əxlaqında yoğrulan, arifliyə qalxan insanlar o neqativi sevgiyə çevirib şəri xeyirə xidmət etməyə məcbur edə bilir, ancaq mövzumuz bu deyil, mövzumuz özümüzük – bu fani dünyada qayğılarla, sevgilərlə, davalarla yaşamağı özünə sığdıran dünya adamı...

İnsan düşmən tapmayanda narahat olur, nifrət ifrazatından xilas olmağa bir məntəqə tapmır. İçində saxlamaqdan yorulur, bəzən uğursuz bir yerdə kinini tökərək rəzil olur.

Sivilizasiya, innovasiya, yeni dünyayla ayaqlaşa bilməyən toplumlara həmişə ümumi bir düşmən tapılır ki, ayrı-ayrı obyektlərdən yığdığı əsəbi də həmin ümumi düşmənin üzərinə boşaltsın. Məsələn, rüşvət, məmur özbaşınalığı, təhsildəki problemlər, səhiyyənin yarıtmazlığı vətəndaşı təngə gətirəndə, bu problemləri deməyə tribuna, istiqamətləndirməyə ünvan tapmayanda onun qarşısına ümumi bir düşmən çıxarılır: bir qonşu millət! Döşə ağına-bozuna baxmadan, rahatlan! 

Adətən bu hal həmin qonşu dövlətdə də təkrarlanır. Qarşılıqlı söyüşmələr, dalaşmalar həmişə idarəçilərin işinə yarayır. Siz savaşa – biz tamaşa!

Hakimiyyət tərəfindən daim düşmən diri saxlanır, lazımı nifrət təbliğatı aparılır ki, xalq düşmənini itirməsin, yoxsa əsl düşmənini seçə bilər.

Sivilizasiya gəmisinə minə bilməyən kiçik xalqlar daim bataqlıqda dalaşa-dalaşa bir az da dibə çökürlər. Uşaqların əlinə taxta silahlar verib başını “tapança-tapança oyunu”na qatan böyüklər isə bu mənzərəyə ancaq qımışa bilərlər. Fikir verin, bütün qara millətlərin hansısa qonşuları ilə tarixi bir ədavəti var. Hansı ki, bu qonşulararası ədavət normal toplumlarda çoxdan çözülüb. 

Vay o hakimiyyətin halına ki, xalqı əsl düşmən olaraq yarıtmaz məmuru, rüşvəti, talançılığı seçə bilir! Bir millətin ki, düşməni haqsızlıq oldu, orada hakimiyyətin işi cəncələ düşür. Gərək onlar həmin düşməni tezliklə məhv etsin ki, millətin aqressiyası sakitləşsin. Öz düşmənini ədalət tərəzisində tapan, içindəki düşmənləri seçməyi bacaran xalqlar bir əsr əvvəldən sosial-ictimai problemlərdən uzaqlaşmağı, rahat yaşamağı təmin edə biliblər. 

Düşmən olaraq ədalətsizliyi hədəfləyən xalqlar hər gün bir addım da önə gedir, çünki idarəçilikdə problemlər daim olur, xalq düşmənsiz qalmır. Bir növ cəmiyyət iki gözünü zilləyib məqam gözləyir ki, dövlət məmurları “quşlasın”, hansısa ədalətsizliyi xəyalından keçirsin, millət də sosial şəbəkə, KİV və küçələrdə bu hadisəyə qarşı bütün aqressiyasını töksün! 

Məhz belə olduqda - millət, xalq əsl düşmənini çözə bildikdə hakimiyyət də, günü-gündən daha ideal idarəetmə üsulu tapmağa məcbur olur. Xalq qazanır!

11 янв. 2021 г.

Dostoyekvski Hitlerin müəllimi kimi - Dostoyevski - Nitsşe - Hitler zənciri


Dahi rus yazıçı Fyodor Mixayloviç Dostoyevskinin  epilepsiya xəstəsi olduğu heç kəsə sirr deyil. Bir epilepsiya xəstəsinin ürəkgetmə anında keçirdiyi hissləri yəqin ki, bədii əsərdə Dostoyevski qədər həssaslıqla qələmə ala bilən ikinci yazıçının olduğu da inandırıcı deyil. Yazıçının ən məşhur əsərlərindən olan "İdiot" romanının qəhrəmanı knyaz Mışkinin (idiot) səhhətində canlandırılan bu xəstəlik elə qəhrəmanın gözü və ruhu ilə qələmə alınıb. Qəhrəmanın ruhi və psixi durumu üzərində onun xəstəlikdən çəkdikləri, ələlxüsus da bu xəstəliyin spesifik göstəricilərindən olan ürəkgetmə zamanı nələr yaşadığını oxuyanda bu eyni xəstəliyə düçar olan müəllifin öz yaradıcılığına epilepsiyanın təsiri də aydın görünür.


Mışkin bayılma zamanı sanki iki dünya arasında, qısa anda müdhiş bir bəyazlıqda var gəl edir, dini nəzərlə baxdıqda sanki ərafda olur. Və bu zaman onun düşüncələrində bir aydınlanma, xoş bir rahatlanma baş verir. Çox qısa an kəsiyində beyninə olduqca orijinal fikirlər gəlir. Yazıçı bu anı elə həssaslıqla qələmə alıb ki, onun həyatı ilə tanış olmayan bir oxucu Dostoyevskinin özünün eyni xəstəliyi, xüsusən də, epilepsiyanın kuliminasiya nöqtəsi olan bayılma anını yaşadığına əmin olur. Dostoyevski yaradıcılığını analiz edən tənqidçilər, yazıçının müasirləri olan ədəbiyyat adamları bu və ya digər formada onun mətnini ayrı kateqoriyaya aid edir, bəziləri bunu xəstə ədəbiyyat adlandırır. Bu məqam bir daha insanda epilepsiya xəstəliyinin dahi yazıçının qələminə təsiri mövzusunda şübhələr oyadır.

 

Dostoyevski dünya ədəbiyyatına bir sıra yeni ideyalarlarla yanaşı bu gün də dartışılan, paradoksallığı ilə aktual olan yetərincə radikal fikirlər qazandırıb. Ədəbiyyatsevərlərə gizli deyil ki, Dostoyevski yüzlərlə alimin, yazıçının olduğu kimi alman filosof Fridrix Nitsşenin də sevə-sevə mütaliə etdiyi, bəhrələndiyi müəlliflərdən idi. Sonralar bəzi mənbələrdə "Raskolnikov nəzəriyyəsi" kimi göstərilən Dostoyevskinin "Cinayət və cəza" romanının qəhrəmanı Rodion Raskolnikovun məşhur ideyası (ali məqsədlər uğrunda insanın insan öldürməyə mənəvi haqqı var) Nitsşenin təlimlərində bu və ya başqa formada özünü göstərməyə başladı ("üstinsan" arzusu və b.) Daha sonralar dünya Nitsşe ideyalarını  daha qəddar, daha radikal və təhrif olunmuş halda həyata keçirən bir insanı - Adolf Hitleri tanıdı. (Üstün irq nəzəriyyəsi) Hitleri böyükdən kiçiyə hər kəsin necə insan kimi tanıdığını yazmağa ehtiyac böyük olmasa da, təkcə onu demək yetər ki, onun başlatdığı II Dünya Müharibəsində 47  milyon adam həyatını itirdi. Baxmayaraq ki, bu günkü "alman nizamı"nın (alman dəqiqliyi) qurulmasında Hitlerin əməyinin böyük olduğunu düşünənlər də var.  Bəlkə də bəzi oxucuların yetərincə radikal uyğunlaşdırma olduğunu düşünəcəyi bu ardıcıllıq Dostoyevski, Nitsşe yaradıcılığına və Hitler dağıdıcılığına bələd insanları düşündürməmiş olmaz. Təbii ki, Dostoyevski bu düşüncələri bədii mətn formasında ortaya qoymuş, Nitsşe bu ideyalardan daha istiqamətverici yazılarında təsirlənmiş, nasistlər həyata keçirdiyi siyasi xəttdə "bəhrələnmişdi". Təbii ki, bu gün heç kəs faşizmin fəaliyyətində birbaşa nə Dostoyevskini, nə də onun qəhrəmanlarını günahlandıra bilməz. Burada üç yetərincə individualist insanın - hansı ki, bunların ikisininin bir sıra ideyaları dünyanın bir çox yerlərində hələ də daşlanır - ardıcıl bəhrələnmə nəticəsində əlaqələnmiş və bəzən orijinallıq xətrinə radikallaşdırılmış ideyalar zəncirinin topundan söhbət gedir. Təbii ki, bu zəncirdə Dostoyevski halqasını görmək üçün Dostoyevskinin qəhrəmanı olan Raskolnikovun məşhur ideyası azlıq edir, yazıçının cinayət, ölüm, sülh, müharibə haqqında qalmaqda olan müsahibə və fikirləri də nəzərə alınmalıdır. (1876-cı ildə yazıçının "Qolos" qəztində dərc olunan müharibə haqqında müsahibəsi) Amma təqdimatının da daha kompakt göstərilməsi mümkün olan Raskolnikov obrazının gələcək sənətə və həyata təsiri çox diqqət çəkir.

Dostoyevskinin ayrı-ayrı əsərlərinə çəkilən filmləri bir yana, onun əsərləri haqqında yazılmış bədii mətnləri digər yana ayırsaq, yerdə yazıçıdan təsirlənərək yazan yüzlərlə yazıçı, şair, bir o qədər də filmlərində ondan təsirlənən kinorejissor var. 

82 yaşlı yəhudi əsilli amerika kinorejissoru, yazıçı Vudi Allenin film təriqətinə avanqard film ağırlığı ilə "Hollivud film" oynaqlığının arasında cərəyan edən sənət demək asan olar. Ancaq Allen bəlkə də qeyd olunan arealda film çəkən yeganə rejissordur ki, onun üslubu haqqında yuxarıdakı fikri bildirmək səthi yanaşma olar, bu fikri daha dəqiq ifadə etsək Allenin filmlərini avanqard (sənət filmi) kino ilə publika filmlərinin qucaqladığı və hər iki xəttin ən gözəl cəhətləri ilə süslənmiş bir filmlər silsiləsi adlandırmaq olar. 70-ə yaxın bədii filmi olan bu qocaman usta əsərləri ilə həm ciddi sənət cameəsi tərəfindən, həm də milyonlarla ortodoksal kinosevər tərəfindən alqışlanır.

Rejissorun ən çox sevilən filmlərindən olan, son illərin məhsulu "İrrasional adam" (Irrational Man) filminin ilk yarısında əsərin qəhrəmanının (Eyb Lukas obrazını oynayan aktyor Xoakin Feniks) əlində Dostoyevskinin "İdiot" romanı görünür. (Baxmayaraq ki, az sonra müəllif Dostoyevskinin digər bir əsərinə - "Cinayət və cəza"ya göndərmə edəcəkdi). Fəlsəfə müəllimi olan filmin qəhrəmanı tələbələrə mühazirə demək üçün başqa bir şəhərə gəlir. Burada sevimli xanım tələbələrindən biri ilə restoranda söhbət etdiyi zaman qonşu masada oturan qadının dostu ilə paylaşdığı dərdinə qulaq şahidi olur. Qadın qarşısındakına əri ilə boşanma işinin məhkəmədə olduğunu, yaxın günlərdə məhkəmə prosesinin baş tutacağını, nəticədə ərinin vəkili ilə dost olan hakimin uşağı anasından alaraq atasına verəcəyini deyir. Bunu deyib ağlayan qadın sonda Allahdan hakimə ölüm arzulayır. Çünki, hakim ölərsə, uşağının anasında qalma şansı olacaqdı. Ömrü boyu fəlsəfənin dolanbaclarında dolanan, amma reallıqda kimsəyə xeyri dəymədiyini düşünən ortayaşlı filosofun bu an beyninə olduqca radikal bir fikir gəlir: yaşı ötmüş, rüşvətxor bir hakimin ölümü bir uşağı anasına qazandıracaq. Üstəlik bu hakimin ölümü cəmiyyət üçün də xeyirlidir. Eyni zamanda başqa bir məmləkətdən mühazirə üçün qısamüddətli səfərdə olan filosofdan bu ölümlə bağlı kimsə şübhələnə bilməz.  Beləliklə, filosof hakimi öldürmək üçün plan qurmağa başlayır. Bu zaman ərzində onun səhhətində qəribə dirçəliş olur, gümrahlaşır, cinsi problemi aradan qalxır. Beləliklə filosof hakimi səhər idmanından sonra parkda qəzet oxuya-oxuya şirə içdiyi zaman zəhərləyib, öldürür.

Lakin restorandakı məhkəmə söhbətini filosofla yanaşı dinləyən tələbəsi (Cill Pollard rolunda aktrisa Emma Stoun) bir sıra dəlil sübutlar sayəsində cinayəti filosofun törətdiyini anlayır. Saf, vicdanlı tələbə həmən-həmən sevimli müəlliminin təslim olmasını xahiş edir. Filosof göstərdiyi səylərinin yetərsiz olduğunu anlayıb təslim olmaq üçün tələbəsindən 3 gün möhlət istəyir. Cinayətdən sonra həyati sevgisi son həddə yüksələn filosof təbii ki, bu 3 gün ərzində özündən başqa cinayətdən xəbəri olan yeganə adamı - tələbəsini öldürmək üçün tələ hazırlayır.

Lifti gözləyən tələbəsini özünün sıradan çıxardığı liftin boşluğuna atmaq istəyir. İlk cəhdi uğursuz alındığından tələbə-müəllim əlbəyaxa olurlar, bu zaman qızın çantasından günlər öncə filosofun ona hədiyyə etdiyi kiçik əl fənəri düşür. Filosofun ayağı diyirlənən fənər üzərindən sürüşür və cinayətkar özü liftin boşluğundan uçuruma yuvarlanır. Film son dərəcə qorxmuş tələbənin yerdə yanılı qalan fənəri əlində tutaraq qorxa-qorxa ora bura işıq salması ilə sona çatır. 

Raskolnikov obrazını irrasional adam adı ilə canlandıran rejissor Dostoyevskidən fərqli "vaxt tapıb" qəhrəmanını öldürə bilir. "Bu rejissor "qatillliyi" müəllifdən cəsarət, yoxsa cəsarətsizlik tələb edir?" sualı başqa mövzuya aiddir.  Amma Allen bir rejissor illərdir mübahisə mövzusu olan "Raskolnikov nəzəriyyəsi"ni 96 dəqiqəlik filmdə necə həll edə bilərdisə, ondan da artığını etdi.

Bəs orijinallığı ilə milyonlarla oxucunun qəlbini fəth edən, hətta onları şüuraltı olaraq cinayətkarın tərəfində saxlayan, onun həbs olunmasına heyfsləndirən bir obraza -  Raskolnikova - oxucuları açıq haqq qazandırmağa qoymayan hansı məqamdır? Bu suala sanki Vudi Allenin qəhrəmanının - tələbə qızın əlində ora-bura işıq saçan fənər cavab verir: Bu ideyadakı  İŞIQSIZLIQ. 

8 дек. 2020 г.

Koronavirus - Üçüncü Dünya Müharibəsini kimlər və nə məqsədlə başlatdı?

 


- İnsanları öldürən həqiqətənmi koronavirusdur?

 - Şişirdilmiş pandemiyanın səbəbi nədir, bu gedişat kimlərə sərf edir?

 - Üçüncü Dünya Müharibəsindən kimlər sağ çıxacaq?

 - Yeni dünyada kimlərin yaşamaq haqqı var?

 - “Nuhun gəmi”sinə minmək üçün nə etməliyik?

 

Koronavirusun cücərdiyi ilk günlərdən bu günə qədər virus haqqında bir-birini təkzib edən 10-larla informasiya yayıldı. Aydın məntiq kifayət edir ki, elə bu informasiyaları tutuşdurub burada böyük bir fırıldağın olduğu anlasın. Məsələn, öncə çindən yayıldığı deyilən videolarda insanlar küçədə getdiyi yerdə, ofisdə oturduğu yerdə ilan çalmış kimi qıvrılıb ölürdü.

Sonra qeyd olundu ki, koronavirus da elə bütün qrip viruslarının göstəricilərinə məxsusdur. Bu virusdan kimsə quyruq, buynuz çıxarmır. Əvvəlcə dedilər ki, yoluxduğun virus burnunu axıdırsa, demək korona deyil, ardınca dedilər ki, yox, hər orqanizmə bir cür təsir edir.

Hətta deyirlər ki, bu virusu hiss etmədən də keçirə bilərsiz. Belə bir məzəli informasiya...

Bütün xəstəliklərin ən sərrast vaksini həmin xəstəliyə yoluxub sağalmaq və bu virusa qarşı immunitet qazanmaqdır, ancaq dedilər ki, koronavirusa təkrar yoluxma da mümkündür. Yaxşı, əgər belədirsə, dediyiniz - gözlənilən vaksin nəyə lazımdır? Təkrar yoluxma mümkündürsə, vaksin nəyimizə lazımdır?

Öncə qeyd olunurdu ki, “tibbi maska” adlandırılan bez parçasının qoruma funksiyası sıfra bərabərdir. (Hətta bu açıqlamanı bu gün bir əsgər kimi bütün ölkələrin qarşısında farağat durduğu ÜST vermişdi, ardınca deyildi ki, yox, hamı bir nəfər kimi maskadan istifadə etməlidir).

Bu mətndə xüsusi kateqoriyalaşdırılmamamış, individual baxış məhsulu olan bir sıra araşdırma, fakt, rəy və müşahidələr toplanıb.

Diqqətlə nəzər yetirəndə görərik ki, bir qayda olaraq, virusdan qorunma qaydalarının heç birində ən ümdə məqamlar qeyd olunmur. Lazım olduğu göstərilən bütün detallar dərman şirkətlərinin cibinə, əməl olunmalı bütün qaydalar isə orqanizmə yox idarətmə sturukturlarının işinin rəvanlığına hesablanıb.

- Məsələn, xüsusi tapşırıq almayan, bu oyunun içində olmayan və laboratoriyanın yetirməsi olmayan sadə həkimlər, ağsaqqal ekspertlər istisna olmayaraq bütün həkimlər və robotlaşmış “ekspertlər” çin gəlincikləri kimi eyni informasiyanı təkrarlayırlar. Onların heç biri virusa qarşı atılacaq ən ümdə addımın, sağlam qidalanmanın vacibliyini dillərinə də gətirmirlər. Çünki bu kimi ekspertlərin fərdi qənaətləri, öyərndiyi ümumi bilginin lazımi yerə istiqamətləndirmək kimi bacarıqları yoxdur. Özündən əvvəl həmkarları tərəfindən qurulan bir rəvan cümlənin təkrarçılarıdır.

- Tutuquşu ekspertlərin virusa qarşı təkrarladığı vasitələr yalnız dərman pereparatlarının adı, tibbi maska, spirt bir də karantin qaydalarına əməl etməklə bağlıdır. Heç biri dərman pereparatlarındansa, təbii vasitələrə üstünlük vermək, tərkibində C vitamini olan meyvələrdən istiadə etmək, bədənin maye kütləsini artırmaq barədə danışmır. Halbuki insan xəstələnmədən əvvəl orqanizmini maye ilə yetərincə təmin etsə, viruslara qarşı ən lazımı atmış olur.  

- Yay boyu insanları çimərliklərdən, parklardan, günəşin altından çəkib qapalı evlərinə salan qurumlar bir kərə də olsun, yayda otaqları kondisionerlə ifrat dərəcədə soyutmağın pnevmaniyanın, ağciyər xəstəliklərinin bir nömrəli səbəbi olduğunu demədi.

- Əkisnə, bu kimi xəstəliklərin bir nömrəli düşməni olan psixi basqı, ölüm ajiotajı, mənəvi təcavüz bir gün də olsa, mətbuatdan yazn gəzmədi.
Psixi basqı, neqativ atak nəticəsində insanların kütləvi ölə biləcəyi, xəstəliyi ağır keçirəcəyi halda niyə insanlara bir dəfə də olsun bu yöndə rəsmi, tibbi tövsiyyə edilmir? Əgər hamımız yoluxacağıqsa, hələki çarəsi də tapılmayıbsa, insanları bir ildir vahimədə saxlamağın nə mənası var? Əgər bu səbəblə insan ölümü və yoluxmanın çoxalmağı kimlərinsə işinə yaramırsa, niyə psixi təsirlə ağırlaşan xəstəlik və artan ölüm sayları kimsəni narahat etmir?

- Dünyanın demək olar bütün ölkələrində aşağı yuxarı eyni dərəcədə yoluxma olduğu halda görülən ilk tədbirlərdən biri – sərhədlərin qapadılması bu qədər zamandan sonra niyə bərpa olunmur? Hamının ətrafında koronavirus olduğu iddia olunursa, buna bir fransızdan, yaxud azərbaycanlıdan yoluxmağın nə mənası var, hərçənd sərhədlərin bağlı qalması bəzi ölkələrə milyardlarla ziyan vurur. Avropa isə 15 günlük qapanmadan sonra Aİ tərkibində sərhədləri açdı (onsuz da sərhədləri yox idi). Avropa hazırda sərhdləri açıq şəkildə yaşayır. Təbii, pandemiya ona bizim kimi ölkələrə vurduğu ziyanı vurmayacaq? Sərhədlərin bağlı qalması siyasi-iqtisadi təmənna daşımırsa, koronavirusun bütün sərhədləri aşmağından aylar keçdikdən sonra ölkə sərhədlərinin bağlı qalmasının nə mənası var?

Meyar: Bir işin içində əmin olduğunuz xırda bir yalan aşkarladınızsa, demək o iş büsbütün yalandır. Heç kəs milyonluq halal sərvətinə bir manatlıq haram qatmır.


COVİD-ə qarşı tələb kimi qoyulmuş davranışların əks effekti:

- İnsanların qapalı məkanlarda olması yoluxma sayını artırırsa, insanların evlərə qapadılması niyə çıxış yolu kimi təqdim olunur?
Virusun ölkəmizin sərhdlərindən yenicə daxil olduğu vaxtlarda insanların evlərə qapadılmasının müəyyən məntiqi açıqlaması var idi. Bəs, hər gün 4000-dən çox insanın virusa yoluxduğu halda o insanların evdə olması, yoluxmanı azaldaaqmı? Evlərə yığılan kütlə kimdən təşkil olunub? Yoxsa virus ailələrə yaxın durmur? Yəni ailəyə xüsusi etimad göstərən bir virusla üz-üzəyiksə, bu başqa məsələ. Yoxsa mənin dostum Əhmədlə parkda, çay evində üz-üzə oturmağımla, doğma qardaşım Məmmədlə evdə üz-üzə oturmağımın nə fərqi var? Axı bu gün Azərbaycanda Əhməd də, Məmməd də virus daşıcılığı potensialı ilə eyni təhlükəyə malikdir. Hətta evlərdə insanlar daha yaxın olur, ünsiyyətdə məsafəni belə qorumur. Belə olduğu halda onların parklarda, restoranlarda müəyyən sosial məsafədə saxlanması daha effektiv olmazdımı? Yəni qeyd olunan reallıq fonunda baxsaq, restoranlarda masalar və oturacaqlarası məsafə qadağası insanları evdəkindən daha təhlükəsiz şəraitdə saxlamırmı? Belə çıxmırmı ki, biz restoranlarda kənar şəxslərin sosial məsaə tələbi ilə daha təhlükəsiz şəraitdəyik, nəinki səhərdən axşama qədər eyni insanlarla üz-üz qalıb dalaşarkən, sevişərkən, mübahisə edərkən...

- Virus düşünülənin əksinə dünyanın ən böyük canlısıdır. Qrip virusları hər il tibb elm adamlarının onlara qoyduqları müxtəlif adlar altında dünyanın üzərinə çökür, böyük bir quş kimi aylarla səmamızda qanad çalır. O, dünyanın ən sonuncu uyğun adamını (bədəni həmin virusa yoluxacaq durumda olan) yoluxdurmadan öz qanadlarını yer kürəsindən çəkmir. Ən sonuncu uyğun adamın bədənində canını tapşıran virus çox güman ki, xələfinə yeni detal verərək canını tapşırır.

Virusların təbiətin ən vacib üzvlərindəndir. Onlar hər il insanların üzərinə çökərək təbii seçim edir, başqa bir xəstəlikdən, səbəbdən bəlkə də biabırçı və ağır şəkildə öləcək adamı qısa müddətdə çökdürür. Bu zərbədən özünə gələn insan immunitet qazanaraq, növbəti mərhələyə adlayır, daha sağlam, yenilənmiş bir həyata qədəm qoyur, artıq başqa səbəblərdən çökmüş orqanizmlər isə bioloji dövrünü başa vurur. (Nə qədər amansız səslənsə də, bu təbiətin tələbidir)

İnsanların müdaxiləsi olduğu halda isə virusların üzərimizdəki hökmranlıq müddəti uzanır. Viruslar onsuz da yer üzərində yoluxdura biləcəyi sonuncu uyğun orqanizmdən də süzülməyincə bizdən əl çəkməyəcək.

COVİD-19  adlandırılan (minbir virusdan biri) hazırda yaşadığımız (bəlkə də artıq məhv olub, yerini yeni qrip virusu tutub) virusdan özümüzü qorumağa cəhd edərək virusun ömrünü uzadırıq. Bəlkə də bununla da biz COVİD-19-u bəşəriyyətin ən aqressiv, deformasiyaya uğramış, xəstəhal (poetik dildə desək, arsız) virusuna çevirik. Virusda mutasiya mümkündürsə, çox güman ki, bunun səbəbi də elə özümüzü ondan qorumağa çalışaraq, onun ömrünü uzatmağa səbəb olmağımızdır. Əks halda, o bir mövsüm ərzində canımızdan süzülüb keçəcəkdi.

Dünya əhalisini yekdil olaraq karantinin şişirdilməsinə göz yummağa vadar edən səbəb – Media

Eyni yerdən tənzimlənən dünya mediası kamerasını haraya çevirsə, medianın işıqçıları işığını hayana tutsa, biz də dünyaya həmin bucaq altında baxırıq. Bu azmış kimi həmin işıqçıların kölgə saldığı yerlərə kənar gözlə baxmaq istəsək də bir şey görə bilmirik. Təəssüf ki, bu gün həqiqət yox tribuna daha yararlı nəsnəyə çevrilib. Bəlli tribunalardan səslənən fikirlər birbaşa həqiqət kimi qarşılanır, digər informasiyalar ya qulağımıza çatmır, ya da qırıq-qırıq gələn həmin səslərin üzəri də tribunadan gələn səslə örtülür. Bu reallıq isə insanları debilləşdirir. Bəlli tribunadan gələn səs bütün insanları yekdil edir. Fikir rəngarəngliyinə yer saxlamır. O tribunalardan gələn səs dəmir həqiqət olub dünyanı arxasınca aparır. Uzun illər ərzində nəhəng akademiya halını alan qurumun lobaratoriyası hər cür uzman yetişdirir. Dünyanın bütün yetişkin insanları belə akademiyalarda qiymətləndirildiyindən kənarda peşəkar birinin formalaşması inandırıcı görünmür. “Əgər bu yalandırsa dünya alimləri niyə susur?” dedikdə bir məqamı unutmayaq. Dünya alimləri, çağdaş elm adamları, sözü eşidilən bütün məşhurlar bu və ya digər şəkildə həmin laboratoriyanın məhsullarıdır və elm də həmin akademiyalarda istehsal olunur. Bu üzdən həmin akademiyaların üzərinə həqiqət yazıb buraxdığı bağlamaları, demək olar, heç bir elm adamı açıb araşdırmır.
(Ötən gün “Solovyovun verilişi”ndə deyirdilər ki, dünyanın ən məşhur vaksinoloquna koronavirus barədə danışmaq qadağan edilib).

- Bu köklü-köməcli mövzuya diqqət çəkərək yaratdığım fonda maska məsləsinə toxunaq. Koronavirusun yayıldığı deyilən ilk günlərdə ÜST-ün açıqladığı kimi (hrçənd sonralar bu msələdən danışılmadı) “qoruyucu maska”ların virusdan qorunmaqda effektivliyi yoxdur. Azacıq məntiqi olan insanlar qəbul edir ki, həm aşağıdan, həm yuxarıdan bir neç burun deşiyi boyda dəliyi qalan ucuz bez parçasının ölçüsü dilimizə yatmayacaq qədər xırda viruslardan qorumaqda bir işə yaramır. Həm parçanın məsamələrindən, həm açıq qalmış dərmədeşikdən virus rahatlıqla nfəs yolumza daxil ola bilər. Hətta heç kəs o virisun kipriyimizə, qulağımıza, saçımıza, paltarımıza, tez-tez üzümüz sürtdüyümüz əllərimizə qonmadığından və bir an sonra həmin virisun bu yolla nəfəsimizə gedəcəyindən də sığortalanmayıb.
Bu təbiətin qanunudur, virus gəlibsə, illah da bir deşik tapıb girəcək. Virusdan qorunmağın əlahiddə yolu öz bədənini onun sevdiyi məkana çevirməməkdir. Orqanizmin immunitet və digər lazımi göstəricilərlə təmindirsə, virusa yerindəcə ona qalib gəlmiş olacaqsan. Yox əgər bədənin zəifləyibsə, üst-üstdən 5 maska taxsan da, ona yoluxacaqsan.

- Gələk “maska” adı verdiyimiz o əskinin bizim orqanizmimizə əks təsirinə. O bez parçası tibbdə istifadə üçün yaradılıb, daha çox həkimlərin, cərrahların birdəfəlik istifadə etdiyi yüngül qoruma vasitəsdir. Daha çox həkimin azğından çıxan tüpürcəyin, nəm nəfəsin açıq yara üzərində yarada biləcəyi fəsadın qarşısının alınmasına və xəstənin qanının, iltihabının həkimin ağzına, burnuna sıçramasının qarşısını almağa hesablanıb. (Əslində heç bu işi də düz-əməlli yerinə yetirə bilmir.)

Biz onunla burunumuz qapatdıqda isə orqanizmimizə bir neçə yerdən zərbə vururuq. Ağ ciyərlərmizdən boşaltığımız nəm karbon qazının bir hissəsi yenidən ciyərlərimizə qayıdır. Burnumuzla parça arasında nəm hava təbəqəsi yaranır, normal oksigen almağımızın qarşısı alınır.
COVİD-dən dünyasını dəyişdiyi deyilən əksər insanların pnevmaniya (ağ ciyərə həddindən artıq maye yığılması, Ağ ciəyər iltihabı) səbilə öldüyünü nəzərə alsaq, tibbi maska dediyimiz bez parçasının bizim ciyərimizə daim nəm nəfəs göndərən səbəb olduğunu görməzdən gəlməli deyilik.

Eyni zamanda nəzərə alaq ki, verilən nəfəs təkcə bədəndən xaric olan karbon qazından ibarət deyil, əslində verilən nəfəs bir ifrazatdır. Verilən nəfəsin tərkibinə təkcə kimyəvi yöndən yox, həm də mənəvi yöndən baxılmalıdır. Verilən nəfəs ahdır, ağır havadır. Tibbi maska onu burnumuzun qarşısında saxlayaraq, öz canına hopduraraq yenidən ağ ciyərlərimizə qaytarır.

Az əvvəl mediadan boşuna söz açmadım, əgər həmin media qurumlarından maskanın bu kimi zərərlərindən biri səslənsəydi, eşidən hər kəs son dərəcə mütəəssir olacaq və tibbi maskanın lazımsız bir şey olduğuu rahatlıqla qəbul edəcəkdilər. İndi isə insanlar əziz əşya kimi bədənlərinin ən gözəl yerində, simalarında gəzdirməkdən çox da narahat deyillər.

- Növbəti aktı isə hər biriniz müşahidə etmisiniz; koronavirus tozanağı qaldırılandan bu yana testi pozitiv çıxan qaranquşlar məhz ən çox qorunan, burnundan maska, əlindən spirt düşməyənlərdir. Bu necə ola bilər? Ən ümdə şərt qorunmaqdırsa, ən çox qorunanlar niyə yoluxurlar?

- COVİD-19 əqli xəstəlikdir. İnsan öncə ona beynində yoluxur, sonra hər nə qədər örtünsə də, bir yerdən o virisu tapır, yoluxur, çox hallarda da elə o virusdan ölür. Çünki bu adamlar bütün ruhları ilə həmin tribunalardan yayılan informasiyaları qəbul edir, bədənnüma inanır və özlərini həlak edirlər.

Əsrlər öncə təsdiqlənmiş metodlar var, insanın bir şeyə inanması məsələnin 90 fazini təşkil edir. “Dağ edilmiş qəpik” testi, “öncəgörən kimi təklif olunmuş saxta bir insanın verdiyi ölüm proqnozunun reallaşması” və s. Elmin də təsdiq etdiyi kimi insan inanaraq, daha doğrusu əmin olaraq xərçəngə də qalib gələ bilər, səhhəti ilə bağlı bir kəlmə yalan informasiyayla qısa müddətdə ölə də bilər.

Koronavirsun öldürdüyü adamların böyük hissəsi hər il yoluxduqları virusu ayrı ad altında və öldürücü virus kimi qəbul etdikləri üçün yenilirlər. Onlar pandemiya sıxıntısından sarsılmış, özlərini xırda xəstəlikdən belə xəstəxanalıq etmiş adamlardı. Hamı panikadadır, boğazı qaşınan, asqıran, temperaturu qalxan - hər kəs ölməkdən qorxur, təcili yardıma zəng edir, bu halda təbii ki, ölkədə pandemik situasiya yaranacaq. Amma fikir verirsinizsə, mart, aprel və may ayları karantin olsa da, hətta dəfələrlə sərtləşdirilsə də, xəstə tapılmırdı, illüziya yaradılsa da həqiqi vəziyyət ağır deyildi. Hamı deyirdi, xəstələlən, ölən olsaydı, biz də eşidərdik. Artıq bu gün hamımız eşidirik. 3-4 aylıq “profilaktik tədbir” dünyada həqiqi yeni xəstəliyin əsasını qoydu.

Əgər düşünürsünüzsə ki, ciyərə suyun yığılması xərçəng, ürək, ruhi xəstəliklərindən fərqli olaraq fiziki prosesdir, yanılırsız. Ciyərə su yığılması təkcə fizki proses deyil. Əslində bütün qrip viruslarına yoluxan şəxslərin ağ ciyərlərinə müəyyən miqdarda maye yığılır. Virusu ağır keçirənlərin ağ ciyərlərindəki iltihab, bəlğəm bəzən bir mövsüm ərzində təmizlənmir, təngnəfəs olurlar, gecələr boğulurlar. Koronavirisun ölümcül virus olması ilə bağlı hər gün eşidilən inormsiyalar isə vəziyyəti bir az da qəlizləşdirir, insan təngnəfəs olduqca ciyərlərin sıradan çıxması sürətlənir. Unutmayaq, ağ ciyər də ürək kimi mənəvi orqandır. Lap klassik əsərlərə baş vursaq, orda ürəklə yanaşı “yanan”, “parçalanan” ikinci orqan ciyərdir. Ürəyim kimi ciyərim, ciyərparəm sözləri də işlək olub. Yəni, ciyər birbaşa mənəvi orqandır və psixi basqıdan, kütləvi neqativ proqnozlardan – xüsusən də ağ ciyər xəstəiyi ilə bağlı alınan ardıcıl informasiyalardan insan çox rahat boğula bilir, boğulma da insanın hər nəfəsdə bir az da ciyərinə su yığması deməkdir.

- Koronavirusdan söz düşən kimi ən çox verilən suallar ən diletant yanaşmalardan doğru. Məsələn, “koronavirusa inanırsan?” sualı kimi. “Korona” adı verilmiş bir virus təbii ki, mövcuddur və bu gün həqiqətən bir çox insanlar bu səbəblə dünyasını dəyişir. Lakin psixi təsir və dünya üzrə sırf bu virus səbəbilə kütləvi ölüm gözləntisi yaradılmasaydı, bu virusun öldürücülük qüvvəsi digərlərindən çox da fərqlənməyəcəkdi. Bəlkə də qrip viruslarından daha az olacaqdı. Məsələn, bir fərdi nümunə: 2018-ci ilin yaz-payız aylarında yoluxduğum virus daha ağrılı idi, nəinki bu il.

Koronavirus yox, onun haqqında yaradılmış informasiya və başladılan saxta pandemiya (koronavirus barədə bu terminin istifadə olunduğu ilk günlərdə pademik vəziyyət yaranmamışdı, hətta indiyədək bəzi Avropa ölkələrinin statistik cədvəllərində pandemiya yox, epidemiya yazılır) bir çox tərəfləri ilə özünü deşifrə edir. Saxtalığını isbat edən yönləri xüsusi həssaslıq, bilgi, skeptik baxış tələb etdiyindən bunu ifşa edən üsul yoxdur. Deşifrə prosesi fərdi qabiliyyət tələb etdiyindən, Avropa ölkələrində də kütlə şişirdilmiş rəqəmlərl, tibbi xalat geyindirilmiş görkəmlə bu hala gətirilən prosesi görə bilmədi. Bəli, bu gün əksər xəstəxanalar virusa yoluxmuş xəstələrlə doludur, artıq insanlar adi qriplə belə mübarizədə acizlik çəkir, qorxudan xəstəxanaya qaçır, xəstəxanalarda isə bir Allah bilir nələr baş verir...

Ağ ciyər xəstəliyidirsə, niyə uşaqlarda rastlanmır?

- Çünki uşaqlara psixi basqı mümkün deyil, onlar aldadılaraq xəstələndirilə bilinməyən varlıqlardır. Bunun üçün də texnoloqlar uşaqların üstünə əvvəlcədən bir quş qoydular.

Daha çox yaşlılar ölür...

- Niyə? Çünki yaşlılar onsuz da bu və ya digər şəkildə ölür, həm də onların psixoloji təsirlə öldürülməsi daha tez başa gəlir, orqanizmləri zəifdir. Bir sözlə, bu amansız ssenaridə qocalar statistika üçün “ən yaxşı” materiallardır. “Virus daha çox qocaları öldürür” informasiyası olmasaydı, sabah açıqlana biləcək ölən şəxslərin siyahısındakı qoca təvəllüdlər bir çoxlarını şübhləndirə bilərdi. Ortaya belə bir sual çıxa bilərdi: Niyə ancaq qocalar? Bu sualın cavabı əvvəlcədən hazırlnıb. Bu COVİD-19-un xüsusiyyətidir.

- İnsanlar yayda çimərliklərdən uzaq saxlandı. Çünki dəniz insanların ən çox immunitet qazandığı və stress atdığı məkanlardır. Bu isə COVİD-19 müharibəsində əks cəbhənin silahlanması deməkdir. Azərbaycanda hər şeydən əvvəl toyların saxlanmasının da görünən iki əsas səbəbi var. Birincisi Azərbaycanda böyük bir biznes zəncirinin ilk halqası olan toyları saxlamaqla biznes çarxına mıx soxuldu, ikinci qafqazlıların psixoloji reablitasiya “xəstəxana”ları olan toyxanalar saxlanılaraq insanlar COVİD-in cənginə verildi.

- Dünya üzrə yaradılan bu pandemiya illuziyasına qarşı düşünərlərin gəldiyi bəzi ağlabatan, kövrək qənaətlərə qarşı isə əks arqumentlər həmən hazırlanır. Pandemiya tamaşasını deşifrə edəcək ipucular gəldikcə bu ipucuların insanların fikrini oğurlamaması üçün ortaya atılan ən effektiv üsul həmin arqumentlərə uyğun zarafat, lətifə, lağ ifadə yaradaraq onları puç etməkdir. Məsələn, şişirdilmiş virusa qarşı vaksin, peyvənd adı ilə insanlara yeni virusun vurula biləcəyi iddisı ortaya düşən kimi Azərbaycamda “qaqa, biz çip taxacaqlar” zarafatı yarandı. Bu zarafat ağılabatan “vaksin-peyvənd” məsəsləsini kölgədə qoydu. Hamı bir ağızdan bu fikrə şəbədə qoşdu və iddia beşiyindəcə məhv oldu.

- Yazın əvvəllərindən Hopkins universiteti hansı ölkədə nə qədər adamın öləcəyi ilə bağlı proqnozlar açıqlamışdı. Çox güman ki, bu proqnoz yox, bir növ tapşırıq idi. Yeri gəlmişkən həmin proqnozlarda Azərbaycanda  1000 nəfərin öləcəyi proqnozlaşdırılmışdı. O zaman Azərbaycanda koronavirusdan gündə bir adam "ölürdü". Bu sayın minə çatacağı inandırıcı deyildi. Artıq bizdə ölüm göstəricisi 2000-ə yaxınlaşır.

- Yeri gəlmişkən, pandemiya tozanağının qaldırlıdığı ilk aylarda dünyanın bütün ölkələrində, indi isə bir çox ölkələrdə koronavirusla bağlı statistikanı açıqlayan, bu tamaşanı kurasiya edən qurumlar rəsmi, ənənəvi səhiyyə qurumları yox, universitetlər və ölkələrdə yaradılmış müvəqqəti qurumlar idi.

Bizdə də bu işi yeni qurulan bir qurum kurasiya edir: TƏBİB. Zəif arqument olsa da, adından göründüyü kimi TƏBİB üzərində düşünülmüş kreativ layihədir. Mahiyyəti önəmli olan bir qurum olsaydı, adı TQDK kimi çətin bir abreviatura yaradardı. Bircə anda yaradılan qurumun adı da işinə uyğun bir abreviaturada cəmləşdi. Bu da maraqlı məqamdır. Dünya və Azərbaycanda bu işin altına rəsmi orqanların, Səhiyyə Nazirliklərinin girməməsi bu qondarmanın hər an ifşa oluna biləcəyi ilə bağlıdır. Ölkəmizdə pandemiya dövründə Səhiyyə Naziri Oqtay Şirəliyevin bir dəfə də olsun bu müstəvidə gözə görünməməsi, çox güman ki, mütəxəssisin, yaxud daha ciddi bir instansiyanın bu məqamı ciddiyə almasıdır.

Pandemiyaya qol qoymayan ölkələri nə gözləyir?

Çox güman ki, başqa ad altında sanksiya! Yaxud Belarusiya misalı inqilab. Ən acısı isə budur ki, əgər pandemiya şəraitinin yaradılması tapşırığı kənardan gəlirsə, bu tapşırıq Azərbaycana daha ağır şərtlərlə təqdim olunur. Çox güman ki, ölkəmiz siyasi icraçıların bölüşdürdüyü bölgüdə son səbətdədir. Məslən, normal ölkələrdə insanlar pandemiya, karantin şərtlərindən Azərbaycada olduğu qədər əziyyət çəkmir. Rusiya kimi qarışıq ölkədə hələ də hər kəs rahat işinin başındadır. Yalnız ərzaq mağazalarına girərkən maskadan istifadə zururidir. Bu qədər...

Bunu niyə edirlər?

- Qırxayaqlı hörümçək kimi bir neçə yerə şaxələnmiş bu ideya haqqında birmnalı danışmaq, konkret səbəblər yazmaq ilk baxışdan gülünc görünə bilər. Çünki, az əvvəl qeyd etdiyim kimi, ideyanın faşına hesablanmış istənilən arqumentə əks lətifə hazırdır.

- Bu qərarın dünya üzrə hakimiyyət cəmiyyət münasibətlərində birinciyə avantaj qazandıran tərəflərindən biri insanları daim nəzarətdə, əsarətdə, qorxu altında saxlamaqdır. Karantin müddətində evdən çıxama qadağası, maska taxmaq məcburiyəti insanları polis yanında gözükölgəli edir. Hər polisi gördükdə özlərini yığışdırdılar. Bu “qudurmuş” kütlənin “ipini yığmaq” üçün əvəzsiz fürsət idi.

- Uzun illərdir ki, təbiət öz təbii seçimini insanlar üzərində ənənəvi şəkildə apara bilmir. İnkişaf nəticəsində hər bir fərdin yaşamaq və nəsil artırmaq imkanı və hüququ olduğundan dünyada qüsurlu insanların sayı artır. Qüsurlu qismində təkcə fiziki problemlilər nəzərdə tutulmur, bu daha çox ilk baxışdan normal görünsə də daim problem yaradan, hər məsələdə fikrin dəyişən, öz yolu, fərdi təşəbbüsü olmayan İQ səviyyəsi çox aşağı olan adamlardır. Bu test onların sayının azaldılması üçündur. Faşist qərar olsa da, reallıqdır.

- Qida təhlükəsizliyinin təminatında insan artımının aruzolunmaz proqnozlar vəd etməsi, atmosfer çirklənməsi və dünya əhalisinin sayının gün-gündən düşünüləndən daha çox artması dünya “başbilən”lərini uzun illərdir narahat edir. XX əsrin ikinci yarısından etibarən insanların ömrü uzanıb, ölüm insanlara bir neçə il gec yaxınlaşır. Bir sıra xəstəliklərin çarəsinin tapılması da əhalinin yer kürəsində daha çox qalmasına şərait yaradıb.

Əhalinin çox olması qida, atmosfer, bioloji problemlərlə yanaşı “başbilənlər”i müxtəlif yönlərdə narahat edir. Artıq klassik müharibələrlə kütləvi insan öldürmək mümkünsüz hala gəlib. Eyni zamanda müharibələr insanlar arasında amasnız seçim etdiyindən – daha sağlam insanların ölməsi müharibəni müəlliflərin gözündə effektsiz üsul edir.

İnsanın özünü özünə qarşı çevirmək ideyası bu müstəvidə “unikal” tapıntıdır. Fərdi özündən yaxşı, tez və problemiz öldürə biləcək ikinci canlı yoxdur. Öz haqqında bədgüman olan insan çox yaşamır, xırda yarasını böyüdüb fil edəbilən, özünə rahatlıqla qənim kəsilə biləcək bir varlıqdır insan.

Özünə qənim kəsilə biləcək insanlar kimlərdir?

- İtaətkar adamlar. Bu adamlar bütün informasiyalara müstəvi üzərində baxır, hazırhulum məlumatları qəbul edərək anında yalana təslim olur. Bu tip insan növü isə müasir dünya üçün lazımlı sayılmır.
Qərb itaətkar yox, üsyankar, inadkar, şübhəsini qoruyan adamları sevir.

- Bəli, bu Hitler siyasətidir. Sadəcə bu ideyanı inkişaf etdirən adamların Hitləri qiymətləndirib, onun zamanında bu ideyanı həyata keçirmək cəhdini alqışlamaq cəsarəti yoxdur. Əslində Dostoyevskindən qaynaqlanıb, Freyddə inkişaf edib Hitlerdə həyata keçən “ali irq”, “üst insan” modeli bu gün də arzuolunandır. Sadəcə bu fikirləri etiraf etmək, “üst insan”dan savayı yerdə qalan insan tipinə tam insan yox, ikindci dərəcəli insan adlandırmaq faşizm baxışıdır. Bu baxışı açıq yürütmək mümkün olmadığına görə ideyaya görə ikinci dərəcəli adamlar özlərini qırmalıdırlar.

- Bir il öncəyə qədər inandırıcı görünməsə də, bu ideya ayaq tutub yeridi. Artıq insanlar sıradan bir virusla özlərini öldürürlər. Ətrfımda şəxsən tanıdığım bir neçə adam özünü qurban etdi.

- Əgər koronavirus, pandemiya reallığında nələrsə şişirdilirsə, bunu kimlər edir, məqsədləri nədir, kimi suallar Şərqli insanı düşündürən ilk suallardır. Qərb nəticəyə, bu qərarlar nəticəsində özünə dəyən ziyana baxır, biz isə qazanan tərəfin məqsədinə, qazanılınan məbləğinə və s.

- Təbii ki, bu mətndəli əksər iddialar individual yanaşma məhsuludur. Müddəlara fərdi müşahidələr, analizlər sonunda qələmə alınıb. Tam bu üzdən mənim üçün də məsələdə xeyli qaranlıq məqamlar qalmaqdadır. Ona görə sonda yazdıqlarıma dair ağlıma gələn əks iddiaları da bölüşmədən mətni bitirmyəcəm.

- Alternativ kimi biz pandemiya şişirtməsinin səbəbinin bu günə qədər müxtəlif cildlərə girərərək bəşəriyyətə “arzuolunmaz qonaq qisməində gələn vuruslardan birdəfəlik qurtulma tədbiri olması ehtimalını da qeyd etməliyik. İnandırıcı görünməsə də (çünki virusdan qorunma tədbirlərindəki formallıqlar bunun əksini sübut edir) biz onu da düşünə bilərik ki, maska, spirt, bir virusu layiq olduğundan daha çox ciddiyə almağın səbəbi həmin virusu ənənəvi yoluxdurma mexanizmindən çıxarıb tamamilə məhv etmyə cəhddir.

- Şişirdilmiş rəqəmlər (çünki gözümüzün qarşısında müxtəlif səbəbələrlə ölən yüzlərlə adama da “koronavirus” diaqnozu qoyuldu. Bu təkcə Azərbaycanda yox, başqa ölkələrdə də qeydə alınmışdı, bir neçə ay öncə mətbuatda Braziliyada əyalət rəhbərlərindən birinin ÜST-ün nümayəndəsinə iradı tirajlanmışdı. O, qeyd edirdi ki, Braziliyada başqa səbəblərlə ölən minlərlə adamın ölüm səbəbi kimi koronavirus göstərilib yazılıb) həm də növbəti həqiqi pandemiyaya hazırlıq prosesi ola bilər. Məsələn, koronavirusdan dünyada ölənlərin ümumi sayı 2 milyon olarsa, sabah iki milyon insanı öldürə biləcək xəstəliyi (süni yaradılmış xəstəlik də ola bilər) insanlar faciə kimi qarşılamayacaqlar. Əzizlərini itirdikdə belə, koronavirusu xatırlayıb rahatlaşacaqlar; Allah betərindən qorsun.

- Saxta pandemiyanın yaradılmasına digər bir səbəb isə kütləvi dərman satışı ola bilər. Artıq əhəmiyyətindən daha çox formal təsiri olan dərmanlar ən rahat pul qazanılan sahələrdəndir.

- Vaksinlə pul qazanmaqda səbəblərdən biri ola bilər.

- “Vaksin adı ilə həqiqi virusu yaymaq – nəzərə alaq ki bu virus fiziki ölümə deyil, ayrı bir xəstəliyə hesablanmış ola bilər” – bu iddianı ortada saxlayaq.

- “Dünyadakı bütün fiziki prosesləri saxlayaraq onlayn dünyanın inkişafına fantastik dəstək vermək” – bu isə pandemiyada müşahidə etdiyimiz ən öncül proseslərdən idi.

- Yeni bir dünya, yeni insan, yeni mədəniyyət, yeni sənət yaratmaq. Təbii ki, artıq bu proses baş verməkdədir. Pis, ya yaxşı – yeni bir yol açılır. Bu yol ya yeni üfuqə doğrudur, ya da yerin dərinliyinə doğru. Doğru, ya yanlış olduğuna da gərək özünüz qərar verəsiniz.

İnsanlar bezib, “ölmək ölməkdirsə, xırıldamaq nəyə lazımdır?” deyir. Təəssüf ki, dünyanın bu hala gəlməsinə səbəb də elə dünya əhalisinin bu informasiyanı qəbul edəcək potensialda qalmasıdır. Yəni bu qaramat ilin – 2020-ci ilin yaşanması elə insanların öz problemidir. “Quş”, “donuz”, “ebola” altında alınmayan virus layihəsi “Korona” kod adı ilə alındı və dünya bu virusu yedi.

XXI əsrin adamının bu boyda uydurmanı qəbul etməsi utancvericidir. Azərbaycan, Qafqaz, Şərq ölkələri bir yana bu uydurmanı Qərb ölkələrinin vətəndaşlarının da rahatlıqla həqiqət kimi qarşılaması böyük bir testin cavabıdır. Demək, çox da ağıllı deyilmişik. Hərçənd Qərb adamı pandemiyadan, karantindən Azərbaycan və Azərbaycanla eyni səbətdə olan ölkələr kimi məhrumiyyət və görmürlər.

Bu mətn dünyanı ağuşuna almış nəhəng bir hadisənin deşifrə olunmasına, ifşaya hesablanmayıb. Onsuz da bu və bu tip yazıların təsirilə bu qanlı çarxın hərəkəti qəti ləngiməyəcək. Bu yazı xalqımın qorxudan ölən bəzi nümayəndlərinə kömək məqsədilə yazılıb.Onsuz da heç bir nüfuzlu təşkilat, rəsmi dairələr sizi sağaldacağına söz vermir. Əmin olun ki, sizin sağlamlığınız öz əlinizdədir. Bu xəstəliyi unudun. Göstərilən qaydalara əməl edin, amma qorxaraq yox, qanun olduğu üçün. Əks halda özünüzü sıxıb axırınıza çıxacaqsız. Özünüzü psixi basqıdan qoruyun ki, ürək-damar və digər qəfil xəstəliklərdən ölməyəsiz. Deyin, gülün, bol-bol qazlı-limon sıxılmış su için. Əzizlərinizə də deyin ki, COVİD ölümcül xəstəlik deyil. Bu xəstəlikdən yalnız bu halda salamat qurtaracaqsız.

Qeyd: Bu mətn sizi dövlətin pandemiya ilə bağlı qanunlarına qarşı radikal etirazınız üçün deyil. Lakin yaxşı olardı ki, absurd qərarlaraqarşı daim etirazınızı bildirəsiniz. Unutmayaq, nəyi istəyiriksə, nəyə layiqiksə, o cür də idarə olunuruq. İdarəetməni mükəməlləşdirən əsas təsir neqativlərə etirazdır. Etiraz etməkdən usanmayın! Əks halda arzuolunmaz “2020”-ci il “2021”-i də bürüyəcək.

...davamı var

Sərdar Amin

10 сент. 2020 г.

Payız bülbülü


Bir çiçəyin bülbülü ötən payız ötürdü

Bir qaraquş dinlədi... səsi göyü götürdü...

Bülbül qonan budağın yarpaqları sarıydı

Bülbül qopan budağın üzü göyə sarıydı

Budaq dua elədi xırda budaqlarıyla

Dualar göyə uçdu payız yarpaqlarıyla

Dedi: hər damlam mənim baharın bir ləçəyi.

Öldürmə bir bülbülü, küsdürmə bir çiçəyi.

Göylərdən səda gəldi: "Bülbül vaxtsız oxuyub.

Nəfsi ac qaraquşun, nəfəsi qan qoxuyub.

Bülbüllər payız oldu, susub gizlənməlidi.

Yeni bir bahar üçün, mahnı dilənməlidi".

Budağın altda torpaq yarpaqla sap sarıydı

Bülbül qonan budağın üzü yerə sarıydı.

Bülbülün oxuduğu o il qışsız ötüşdü.

Qar yerinə torpağa bəyaz ləçəklər düşdü.

Ləçəklərdən az əvvəl hər yanı səs bürüdü

Çartlaq tumurcuqlardan bülbül dili göründü.

Oxuduğu ağacın körpə budaqlarıydı.

Üzün tutub bahara bərkdən salamlayırdı.

O gündən bəri otlar qanlı quş lələyidir

Payızın göz yaşları bu gülün ləçəyidir.

Bu çiçəyin bülbülü ötən payız ötmüşdü...

Ötən payızdan bəri qış harasa getmişdi.

2010

31 авг. 2020 г.

31 avqust şeiri


Bakı, 31 avqust

2019...

Xalçaların yuyulması,

Dünyəvi parçaların yuyulması...

Qubadlı, 

Üzündə tağlı körpülərın sevinci

İçində kədər, 

bağlı qapıların, kip bağlı...

Kimsəsiz itlər ləhləyir həyətlərdə

Zibillikdəki qarpız dilimləri kimi kədərli dilləri sallanıb yalavac ağızlarından.

Qubadlı, biz elə dövrün uşaqlarıyıq ki...

Düzü,

bir Hollivud melodramı qədər ağlatmadı bizi -

yaylığını ayağına sarıyıb qaçan qadınların.

27 авг. 2020 г.

Nargin sənət zəncirimizin qırılma nöqtəsinin simvoludur - Müsahibə

 


Tezliklə “Nargin TV” işə başlayacaq, internet fondumuzu uğurlu reportajlar, verilişlər, müsahibələrlə zənginləşdirəcəyik. Bildiyiniz kimi bu sahədə 7 illik televiziya təcrübəm var.

Bu sözləri Teleqraf.com-a müsahibəsində yeni yaranan “Nargin.az” saytının baş redaktoru yazıçı Sərdar Amin deyib. Müsahibəni təqdim edirik.

- Saytın ideya müəllifi kim və ya kimlərdir?

- Belə layihələr barədə dostlarla çox danışırıq. Demək olar ki, hər günümüzü bir yeniliyin planlamasına həsr edirik. Təəssüf ki, bunların çox cüzi hissəsi sona qədər işlənir, ərsəyə gətirilir. Bəlkə də belə olmalıdır, fikirlər, istəklər ələnməli, ən ağırları yaşamalıdır. Nargin.az-la bağlı da dəfələrlə danışmışıq. Düzdür, ad məsələsini əvvəlcədən planlamamışıdıq. Amma Azərbaycanda ədəbi-mədəni müstəvidə sanballı dəyərləri üstün tutan bir portala ciddi ehtiyac olduğunu demək olar ki, hər gün danışırıq.

“Danışrdıq” deyəndə o şəxsləri nəzərdə tuturam ki, adlarını saysam, bitməz. Ona görə də ad sadalamaq istəmirəm. Bizim oxucularımız onsuz da zamanla əməkdaşlıq etdiyimiz şəxslərin kimlər olduğunu görəcək.

- Ad məsələsinə toxundun... Rastlaşdığımız mədəniyyət portallarının adından fərqlənir.

- Elə variant üzərində düşünürdük ki, birbaşa sənət termini, yaxud ədəbi ifadə olmasın, ancaq mədəniyyət aləmini bu və ya digər şəkildə simvolizə eləsin. Ad aid oluğu sahənin bir növ metaforası olsun. Ona görə “Nargin” variantı ağlımıza gələn kimi hamılıqla razılaşdıq və bu yöndə davam etdik. Yeni layihmizlə bağlı verdiyimiz ilk müsahibə olduğunu nəzərə alaraq, “Nargin” adını seçməyimizdəki məqsədimizi bir daha dilə gətirmək istəyirəm.

Nargində ədəbiyyatımızın, poeziyamızın ən dəyərli nümayəndələrindən biri, açılmamış məhv edilən tumurcuğu Mikayıl Müşfiq güllələnib. Həmin enerji ilə çağlayan şairi öldürmək poeziyamızın ürəyinə zərbə idi. Bu və ya digər səbəblərdən “Nargin” adası bizim ədəbi-mədəni ənənəmizin qırıldığı məkandır, təbii ki, bu qırıqlıq nöqtəsini ehtiva edən, simvollaşdıran ən dəqiq addır.

Həm də sənət adamları dünyanın hər yerində cəmiyyətdə aqzlıq təşkil edən birliklərdəndir. Mədəniyyət, incəsənət yönündən ən çox inkişaf etmiş ölkələrdə belə sanballı əsərlərə, intellektual sənətə dəyər verən, onu anlayan şəxslər cəmiyyətin 5-6 faizini təşkil edir. Ədəbi dildə desək, böyük bir dənizdə adanı andırırlar. Bizim də sloqanımız “Sənət adası”dır. Sənətsevərlərin dənizdə ada təəssüratı yaratdığını demək istəyirik.

- Bu formatda saytlar kifayət qədərdir, sizin sayt nə kimi yeniliklərlə fərqlənəcək?

- Ümumi istiqamətimiz eyni görünə bilər. Amma düşünmürəm ki, ölkədə bizim görmək istədiyimiz işi görən saytlar və qurumlar var. Həmin işlər görülmüş olsaydı, bu sahədə iş görməyə cəhd edən şəxslər ortada olsaydı, çox güman ki, biz gücümüzü ayrı bir mədəniyyət layihəsinə sərf edərdik. Yenə deyirəm, bizim kimi ölkələrdə mədəiyyət sahəsində qəribə bir lənglik hökm sürür. Əksər sənət adamları eyforiyada, tamaşaçılar, oxucular reallıqla barışmış vəziyyətdədir.

Mühiti düzgün analiz edib nəticə çıxarmaq lazımdır. Biz ilkin mərhələdə əziyyət çəkəcəyimizin fərqindəyik. Amma buna görə oxucudan, tamaşaçıdan gileylənmək yersizdir. Mədəniyyət layihəsinin ilkin şərti davamlı olmasıdır. Davamlı, keyfiyyətli, bəşəri...

Öz prinsiplərinə sadiq qalan təşkilatların uğuru qaçılmazdır.

Biz bu layihə çərçivəsində bir sıra yeniuliklər edəcəyik. Tezliklə “Nargin TV” işə başlayacaq, internet fondumuza uğurlu reportajlar, verilişlər, müsahibələrlə zənginləşdirəcəyik. Bu sahədə 7 illik televiziya təcrübəm var. Plan üzrə hərəkət edirik. Bircə onu bilirəm ki, oxucular Nargin.az-da ən azından gündə bir yenilik görəcək.

- Saytınızda həm də tərcümələrə yer verilir. Bu tərcümələr təcrübəli insanlar tərəfindən olunurmu?

- Tərcümələr qaçılmazdır. Çünki bizim əsas məqsədlərimizdən biri də oxucularımızı çağdaş dünya sənət nümunələrilə qovuşdurmaqdır. Rus, ingilis və türk dillərindən tərcümələrimiz olacaq. Mən daha çox saytda yayımlanacaq məhsula cavabdehəm. Yəni, ölkəmizdə peşəkar-həvəskar bölgüsündə keyfiyyət balansı çoxdan pozulub. Həvəskarlar peşəkar adı altında fəaliyyətsiz qalan əksər şəxsləri çoxdan ötüb keçib. Ona görə bu bölgünü təcrübəli, həvəskar bölgüsündə deyil, “keyfiyyətli məhsul” prinsipi ilə baxırıq.

- Digər saytlarla rəqabətdə uğur qazanacağınıza nə qədər inanırsız?

- Tam səmimi deyirəm, məqsədimiz rəqabət deyil. Məqsəd ölkə elektron mətbuatındakı mədəniyyət gündəmini dəyişmək, daha sanballı mövzuları diqqət mərkəzinə gətirməkdir. Digər təşkilatlar da bu işdə bizə qoşulacaqsa, biz onlara rəqib yox, tərəfdaş kimi baxacayıq. Çünki bizim əsas problemimiz bu deyil. Qarşımızda dağ boyda oxucu, tamaşaçı problemi var. Məhv olmaqda görünən televiziya institutu var. Ona görə belə banal müstəvilərdə rəqabətə girmək kimi iddiamız yoxdur.

- Yerli müəlliflərlə işləyəcəksiniz?

- Bəli. Artıq bu işə satart vermişik. Bunun üçün daha ciddi mətnlərin dərcini planlayırıq. Dərc olunacaq mətnlərin müqəddəratına təkcə baş redaktor cavabdeh deyil. Redaktora qədər sayta təqdim olunan mətnlər rəyçilər qrupununda müzakirə olunur. Onlar arasından yetərincə müsbət səs alan mətnlər baş redaktora təqdim olunur. Biz sənət mühitinə özünəməxsus sanbalını qazandırmaq istəyirik. İlkin mərhələni keçdikdən sonra işlərin tamam qaydasına düşəcəyinə əminəm.

Dəyərli qələmi olan şəxslər üçün qonorar büdcəsi formalaşdırırıq. Biz elə adamlara qonorar vermək istəyirik ki, onlar həm də yeni müəlliflərə nümunə olsun. Sənətdən, ədəbiyyatdan nümunəvi sənət adamları pul qazanmalıdır. Yoxsa...

28 iyun, 2018
Xəzər Süleymanlı